Dialog chrześcijańsko-żydowski (odc. 241): Amerykański Żyd toruje drogi dialogu
Życzliwość, jaką św. Jan Paweł II okazywał wyznawcom judaizmu, spotykała się wśród
nich z dużym nieraz odzewem. Szczególnym tego przykładem jest liczący dziś 67 lat
nowojorski Żyd Gary Krupp, emerytowany biznesman i filantrop. Będąc przedsiębiorcą
w dziedzinie urządzeń medycznych przez wiele lat niósł on pomoc założonemu przez św.
Ojca Pio z Pietrelciny szpitalowi „Dom Ulgi w Cierpieniu” w San Giovanni Rotondo na
południu Włoch. W roku 2000 Papież przyznał mu za to krzyż komandorski orderu św.
Grzegorza Wielkiego. Krupp był siódmym z kolei Żydem, który otrzymał to papieskie
wyróżnienie, nadawane zazwyczaj katolikom, a rzadko tylko osobom należącym do innych
wyznań czy religii. Jak sam przyznaje, zdał sobie wówczas sprawę, że jego współwyznawcy
odznaczeni w ten sposób byli ludźmi zasłużonymi na polu dialogu międzyreligijnego.
Poczuł się zatem powołany, by za ich wzorem również poświęcić się tej sprawie. W 2003
r. założył razem ze swą żoną Meredith Fundację Pave the Way – „Torujcie Drogę”.
Jest to z założenia neutralna wyznaniowo organizacja, mająca wskazywać i usuwać nieteologiczne
przeszkody w relacjach między wyznawcami trzech religii monoteistycznych: judaizmu,
chrześcijaństwa oraz islamu.
Fundacja prowadzi wymianę kulturalną, urządza
spotkania, wspólne pielgrzymki, wystawy. Jej inicjatywy dotyczą nie tylko płaszczyzny
ściśle międzyreligijnej, ale wiążą się też z polityką. Pave the Way chce się
przyczynić do pokojowego rozwiązania konfliktu izraelsko-palestyńskiego, na przykład
organizując wśród amerykańskich Żydów zbiórki na materialne wsparcie cierpiących jego
skutki Palestyńczyków w Ziemi Świętej. Rozwinęła też specjalny izraelsko-palestyński
program pomagający im znaleźć zatrudnienie, w przekonaniu, że jego brak to jeden z
głównych czynników narastania wrogości i terroryzmu. Wyraziła uznanie muzułmańskim
zwierzchnikom religijnym potępiającym przemoc dokonywaną w imię religii. Udziela chrześcijańskim
duchownym pomocy w uzyskaniu długoterminowych wiz izraelskich, potrzebnych im do pełnienia
posługi duszpasterskiej. Popiera rokowania izraelsko-watykańskie w sprawie statusu
i kwestii finansowo-podatkowych instytucji katolickich w Ziemi Świętej. Kiedy delegacja
izraelska zawiesiła rozmowy z przedstawicielami Stolicy Apostolskiej, Krupp interweniował
u osobistości rządowych, przyczyniając się do wznowienia negocjacji. Fundacja pomogła
też w cyfryzacji rękopiśmiennych dokumentów z archiwum franciszkańskiej Kustodii Ziemi
Świętej.
18 stycznia 2005 r., dwa i pół miesiąca przed śmiercią, Jan Paweł
II przyjął w Watykanie ponad 160 rabinów i kantorów synagogalnych ze Stanów Zjednoczonych
oraz Izraela, należących do trzech głównych nurtów judaizmu: ortodoksyjnego, reformowanego
i zajmującego pośrednią między nimi pozycję kierunku konserwatywnego. Tę największą
w historii i zarazem już ostatnią grupę żydowskich zwierzchników religijnych, z jaką
spotkał się Jan Paweł II, zebrała Fundacja Pave the Way, w której imieniu przemówił
jej założyciel i prezes Gary Krupp.
„Jesteśmy – powiedział – grupą ludzi,
która reprezentuje różne nurty judaizmu. Przybyliśmy tutaj z błogosławieństwem milionów
członków naszych wspólnot religijnych, aby Ci podziękować. Zaraz po wyborze na Stolicę
Piotrową złożyłeś wymowną wizytę w Oświęcimiu, by oddać hołd ofiarom holokaustu. Zawsze
broniłeś narodu żydowskiego, zarówno jako ksiądz w Polsce, jak i podczas 26 lat Twego
pontyfikatu. Potępiłeś antysemityzm jako «grzech przeciw Bogu i przeciw ludzkości».
Ten duch pojednania był kamieniem węgielnym Twego pontyfikatu i relacji z narodem
żydowskim. Nazywasz nas dziećmi Abrahama, Twoimi umiłowanymi starszymi braćmi. Moim
gorącym, popartym modlitwą życzeniem jest, aby Żydzi, chrześcijanie i muzułmanie jako
dzieci Abrahama mogli się jak najszybciej złączyć w obronie ludzkości przed wszystkimi,
którzy zniesławiają Boga, dokonując nikczemnych aktów przemocy w Jego święte imię”.
Papież
zdołał jeszcze wygłosić, wprawdzie słabnącym już głosem, krótkie przemówienie do uczestników
audiencji. Nawiązał do przypadającego właśnie w 2005 r. 40-lecia soborowej Deklaracji
o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich.
„Panie i panowie! Drodzy
przyjaciele! Witam serdecznie członków Fundacji Pave the Way z okazji wizyty
w Watykanie i dziękuję panu Kruppowi za życzliwe słowa, które do mnie skierował w
waszym imieniu – powiedział Jan Paweł II. – W tym roku będziemy obchodzić 40. rocznicę
ogłoszenia Deklaracji Soboru Watykańskiego II Nostra aetate, która w znaczący
sposób przyczyniła się do umocnienia dialogu żydowsko-katolickiego. Niech rocznica
ta stanie się okazją do odnowionego zaangażowania, by wzmogły się wzajemne zrozumienie
i współpraca w służbie na rzecz budowania świata coraz mocniej opartego na poszanowaniu
Bożego obrazu w każdym człowieku. Modlę się o obfite błogosławieństwo Wszechmocnego
dla was wszystkich, a szczególnie o dar pokoju. Szalom aleichem! Szalom! Shalom!”.
Na
zakończenie audiencji kantorzy synagogalni zaśpiewali Janowi Pawłowi II uroczyste
błogosławieństwo. A w jej przeddzień mieli koncert w rzymskiej synagodze, tej samej,
która 19 lat wcześniej, w 1986 r., była miejscem historycznej papieskiej wizyty. Przybycie
do Rzymu z tą wielką grupą rabinów i kantorów było też dla założyciela Fundacji Pave
the Way okazją, by pośredniczyć w wypożyczeniu z Biblioteki Watykańskiej dla Muzeum
Izraela czterech cennych rękopisów hebrajskich, w tym XV-wiecznego kodeksu dzieł słynnego
żydowskiego filozofa z przełomu XII i XIII wieku Mojżesza Majmonidesa.
Działania
Kruppa i jego fundacji spotykały się niejednokrotnie z uznaniem tak ze strony katolików,
jak też innych chrześcijan czy nawet muzułmanów. Jeszcze w lipcu tegoż roku 2005 królowa
Elżbieta II zatwierdziła udekorowanie go anglikańskim orderem św. Jana. Rok później
stały obserwator Stolicy Apostolskiej w nowojorskiej siedzibie Organizacji Narodów
Zjednoczonych, obecny nuncjusz w Polsce abp Celestino Migliore, przyznał obojgu małżonkom
Kruppom nagrodę misji papieskiej przy ONZ Servitor Pacis – „Sługa Pokoju”.
Gary Krupp otrzymywał też wyrazy uznania ze strony prawosławnych, w tym patriarchy
Jerozolimy Teofila III, któremu swym pośrednictwem u władz izraelskich i jordańskich
ułatwił objęcie urzędu. A w 2007 r. Benedykt XVI temu dotychczasowemu komandorowi
orderu św. Grzegorza Wielkiego przyznał wyższą rangę tego odznaczenia: krzyż komandorski
ze srebrną gwiazdą.
Realizując zasadniczy cel Fundacji Pave the Way,
którym jest zgodnie z jej nazwą „torowanie drogi” przez usuwanie przeszkód w relacjach
między religiami monoteistycznymi, jej prezes poświęcił szczególną uwagę żydowskim
uprzedzeniom do Piusa XII. Jak przyznaje, również on sam i jego żona Meredith mieli
kiedyś złą opinię o tym Papieżu, przekonani, że podczas drugiej wojny światowej nic
nie zrobił, by zapobiec zagładzie Żydów. Z czasem jednak zdali sobie sprawę, że Pius
XII po kryjomu czynił bardzo wiele dla ich ratowania. Krupp zaczął zbierać i publikować
imponującą dokumentację na ten temat. We wrześniu 2008 r. zorganizował w Rzymie trzydniowe
sympozjum, w którym uczestniczyli historycy żydowscy i katoliccy, rabini, Żydzi ocaleni
z zagłady i świadkowie pomocy niesionej im przez Kościół. Przybyli oni z różnych krajów
europejskich, a także z Ameryki oraz Izraela. Ze względu na kontrowersyjność tego
tematu w pewnych środowiskach żydowskich niektórzy historycy odmówili udziału i na
sympozjum byli zasadniczo ci, którzy już od dawna opowiadali się przeciwko „czarnej
legendzie” Papieża Pacellego. Niesłuszny jest jednak stawiany później zarzut, że nie
było tam nikogo kompetentnego. Oczywiście sam Gary Krupp nie jest historykiem, ale
nie można przecież podważać kompetencji w tej dziedzinie takich ludzi, jak chociażby
znany jezuicki badacz o. Peter Gumpel.
Z uczestnikami rzymskiego sympozjum
spotkał się 18 września 2008 r. Benedykt XVI. Przyjął ich w letniej rezydencji papieskiej
w Castelgandolfo, gdzie pół wieku wcześniej zmarł Pius XII. Tematykę sympozjum przedstawił
jego organizator. Papież Benedykt od razu do tego nawiązał:
„Drogi panie Krupp!
Panie i panowie! Cieszę się ze spotkania z wami na zakończenie ważnego sympozjum zorganizowanego
przez fundację Pave the Way. Wiem, że wielu znakomitych uczonych uczestniczyło
w tej refleksji o licznych dziełach mojego umiłowanego poprzednika, sługi Bożego Piusa
XII, dokonanych w trudnych czasach drugiej wojny światowej. Witam serdecznie każdego
z was, a szczególnie pana Gary Kruppa, któremu dziękuję za miłe słowa wypowiedziane
w waszym imieniu, wdzięczny za poinformowanie mnie, jaką pracę podjęliście na sympozjum.
Przeanalizowaliście bezstronnie wydarzenia historyczne, dążąc jedynie do prawdy. Skupiliście
badania na osobie oraz niestrudzonej pracy duszpasterskiej i humanitarnej Piusa XII.
Minęło 50 lat od jego śmierci tu w Castelgandolfo 9 października 1958 r. Rocznica
ta jest okazją, by pogłębić jego znajomość, rozważyć jego bogate nauczanie i dokonać
gruntownej analizy jego działań. W ostatnich pięciu dekadach wiele o nim napisano
i powiedziano, a nie wszystkie autentyczne aspekty jego różnorakiej działalności duszpasterskiej
rozpatrywano we właściwym świetle. Celem waszego sympozjum było właśnie uzupełnienie
pewnych braków. Podjęliście staranną, udokumentowaną analizę wielu jego interwencji,
zwłaszcza na rzecz Żydów, zaatakowanych w tamtych latach w całej Europie zgodnie ze
zbrodniczym planem tych, którzy chcieli ich usunąć z powierzchni ziemi”.
Benedykt
XVI wyraził też Fundacji Pave the Way wdzięczność za stałe „promowanie relacji
i dialogu między religiami”, które mają dawać świadectwo „pokoju, miłosierdzia i pojednania”.
Warto tu przypomnieć, że Gary Krupp musiał się nieraz narażać na niezrozumienie wielu
swych współwyznawców uprzedzonych do Eugenio Pacellego. Żydowska Liga Przeciw Zniesławianiu
zarzuciła mu wprost „szerzenie dezinformacji”, deprecjonując publikowaną przez niego
dokumentację. On sam jednak nie zraża się takimi reakcjami. Jego fundacja zwróciła
się nawet do Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie o uhonorowanie Piusa XII tytułem Sprawiedliwego
wśród Narodów Świata. Z podobną propozycją wystąpiło też zresztą kilka innych osobistości
żydowskich. Choć na razie niczego w tym względzie nie osiągnięto, udało się przynajmniej
doprowadzić do tego, że 1 lipca 2012 r., w muzeum jerozolimskiego instytutu zmieniono
kontrowersyjny, oskarżycielski podpis przy zdjęciu tego Papieża, nadając mu brzmienie
bardziej zrównoważone. Gary Krupp tak skomentował tę zmianę:
„Straszna czarna
legenda Piusa XII bieleje obecnie w świetle prawdy. Przewiduję, że świat już wkrótce
przywróci na właściwe miejsce w historii heroiczną reputację tego Papieża, kiedy Archiwa
Watykańskie zostaną otwarte i wszyscy będą mogli zobaczyć fakty”.
Inną okazją
do obrony Kościoła katolickiego była dla Kruppa sprawa jednego z czterech lefebrystów
uwolnionych przez Benedykta XVI od ekskomuniki za bezprawne przyjęcie święceń biskupich,
mianowicie Richarda Williamsona, który okazał się negacjonistą holokaustu. Fundacja
Pave the Way zwróciła się wówczas do Watykanu z prośbą o wyjaśnienia i Sekretariat
Stanu rzeczywiście już po kilku dniach, 4 lutego 2009 r., wydał komunikat prasowy.
Stwierdza się w nim, że biskupi z Bractwa św. Piusa X mimo zdjęcia z nich sankcji
kanonicznych nie mogą pełnić posługi w Kościele, dopóki nie uznają w pełni soborowego
i posoborowego nauczania, a Benedykt XVI stanowczo zdystansował się od poglądów bp.
Williamsona negujących zagładę. Prezes fundacji, w pełni usatysfakcjonowany tym oświadczeniem,
nieraz odwoływał się do niego, prostując błędne opinie o całej sprawie. Podkreślał
przy tym, że Papież chce włączyć lefebrystów w główny nurt katolicyzmu, w którym antysemityzm
uważa się za grzech.
Gary Krupp pozytywnie też przyjął wybór na Stolicę Piotrową
kard. Jorge Bergoglio, znanego z dobrych relacji z argentyńskimi Żydami. Wyraził przekonanie,
że przyczyni się on do jeszcze większego rozwoju żydowskich relacji z Watykanem. Wysoko
też ocenił udział w niedawnej podróży Franciszka do Ziemi Świętej zaprzyjaźnionego
z nim Abrahama Skórki z Buenos Aires. Zdaniem założyciela fundacji „torującej drogę”
porozumienia i dialogu obecność rabina u boku Papieża była wymownym świadectwem. A.
Kowalski, rv